Yazım yanlışları ile ilgili neredeyse her konuda hatta bazen bir konunun her sayfasında konu dışı yorumlar oluyor. Ayrı bir konu açsak da hem orada toplasak hem de dileyen burada istediği kadar tartışsa iyi olur diye düşündüm. Diğer konuları da bu derin tartışmalara boğmayız belki. Öncelikle en popüler olan düzeltme konusunun bilgisini de ben paylaşmış olayım:
Bağlaç Olan da / de’nin Yazılışı
Bağlaç olan da / de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar: Kızı da geldi gelini de. Durumu oğluna da bildirdi. Sen de mi kardeşim? Güç de olsa. Konuşur da konuşur.
UYARI: Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde yazılmaz: Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var (Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil)
UYARI: Ya sözüyle birlikte kullanılan da ayrı yazılır: ya da
UYARI: Da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır: Ayşe de geldi (Ayşe’de geldi değil). Kitabın kapağına da dikkat et (Kitabın kapağına’da dikkat et değil).
Telefon tarifelerinin çok hesaplı olmadığı, yazacaklarımızı tek SMS’e sığdırmak için “Slm cnm nbr?” cümleleriyle sesli harflerin katledildiği dönemde yaşayan nesilden
Ekşi Sözlük'te 'canuur' isimli üye TDK'nin güncel Türkçe sözlükte geçen sözcüklerin değişiminden bahsetmiş (yeni ve eski baskıları karşılaştırarak anlatmakta). Bunların bazılarını üstünden kontrol edip sonradan düzenleme yapacağım ama sanırım, beyefendide güncel baskı bulunduğu için eskiyle kıyaslama rahat yapmasını buradan çıkarıyorum.
Şimdi sadece kendisinden alıntı yaparak ve bazılarını gruplandırarak hepsini burada paylaşıyorum. Madde başlarını "1-2-3 şeklinde" kısa bilgi vereceğim. Son olarak argo sözcükleri "gizli içerik" olarak belirteceğim.
Yazım Değişikleri :
Yazımları paylaşan arkadaş "/" şekilde koymuştu. Ben ">" bu şekilde yaparak daha anlaşılmasını sağladım. Şöyle ki:
Örneklem: Eski yazım > Yeni yazım
1. Bazıları iki hâliyle de yazılmakta olup bazıları teke düşürülmüştür. Bu maddeye konuşmada yazıldığı gibi söylenmeyen ve yazımı konuşmaya uyarlanan sözcükler diyebiliriz:
aksuna > aksona (eski sözlükte mevcut olan iki varyant teke düşürülmüş)
albinos > albino
boy bos > boy pos
boyu bosu devrilsin > boyu posu devrilsin
boyu bosu yerinde > boyu posu yerinde
boyuna bosuna bakmadan > boyuna posuna bakmadan
bükün > büküm
bükünlü > bükümlü
bükünlü dil > bükümlü dil
bumbar > mumbar
çiğ börek > çi börek
doğubeyazıt > doğubayazıt
eyüp > eyüpsultan
hatasıyla sevabıyla > hatasıyla savabıyla
horon vurmak > horon tepmek
hudayinabit > hüdayinabit
kayyum > kayyım
kayyumluk > kayyımlık
kışkırtıcı ajan > kışkırtmacı ajan
kontuar > kontuvar (eski sözlükte mevcut olan iki varyant teke düşürülmüş)
kümeden düşmek > küme düşmek
maskulen > maskülen
mentor > mentör
müskat > muskat
neftimsi > neftîmsi
nev > nevi
ölüm kalım meselesi > ölüm kalım mücadelesi
pili > pile
pilili > pileli
pilisiz > pilesiz
sifin > zifin (eski sözlükte mevcut olan iki varyant teke düşürülmüş)
siyem siyem > siyim siyim
siyem siyem ağlamak > siyim siyim ağlamak
siyem siyem yağmak > siyim siyim yağmak
sıcaklıkyayar > sıcaklıkyazar
sıla sıygası > sıla sigası
sıyga > siga
sıygaya çekmek > sigaya çekmek
truakar > truvakar
unvan > ünvan
unvanlı > ünvanlı
unvansız > ünvansız
unvansızlık > ünvansızlık
ticari unvan > ticari ünvan
yürük > yörük (eski sözlükte mevcut olan iki varyant teke düşürülmüş)
rokfor > rokfor peyniri
besni > besni üzümü
kötek > kötek balığı
aba vakti yaba, yaba vakti aba > aba vakti aba, yaba vakti yaba
boyunduruğa vurmak > boyunduruk vurmak
çömlek patlatmak > çanak çömlek patlatmak
çul içinde arslan yatar > çul içinde aslan yatar
erkek arslan arslan da dişi arslan arslan değil mi? > erkek aslan aslan da dişi aslan aslan değil mi?
iki arslan bir posta sığmaz > iki aslan bir posta sığmaz
Allah müstahakını versin > Allah müstahakkını versin
kendi hesabana çalışmak > kendi hesabına çalışmak
ata dostu oğla mirastır > ata dostu oğula mirastır
bekârın yakasını it yer, yakasını bit > bekârın parasını it yer, yakasını bit
oduncunun gözü omçada > oduncunun gözü omcada
orman koruma memuru > orman muhafaza memuru
2. Ayrı ve bitişik yazılan sözcüklerdeki değişiklikler ve bu yazıma girip de kalıplaşmış sözcüğün çizgi çekilerek yazılması söz konusudur:
akça armudu > akçaarmut
akzambak > ak zambak
atbalığı > at balığı
göksoğan > gök soğan
hasıraltı > hasır altı
kara kutu > karakutu (eski sözlükte mevcut olan iki varyant teke düşürülmüş)
kükürt çiçeği > kükürtçiçeği
marmara ereğlisi > marmaraereğlisi
sarı yağız > sarıyağız
sultan efendi > sultanefendi
tıntın > tın tın (eski sözlükte mevcut olan iki varyant teke düşürülmüş)
yakan top > yakantop
yeşilbiber > yeşil biber
yeşilfasulye > yeşil fasulye
yeşilsoğan > yeşil soğan
yeşilzeytin > yeşil zeytin
ek eylem > ek-eylem
ek fiil > ek-fiil
3. Bazı sözcüklerin tekillik ya da çoğulluk hâllerinde değişiklik yapılmış:
alfa ışınları > alfa ışını
beta ışınları > beta ışını
gama ışınları > gama ışını
yıldız savaşı > yıldız savaşları
müşteri hizmeti > müşteri hizmetleri
4. Tamlama yapısında olan bazı sözcükler; ya tamlanan fonksiyonundaki sözcükte bulunan +(s)I üçüncü tekil şahıs iyelik eki düşürülmüş ya da tam tersi yoksa eklenmiştir:
altın çağı > altın çağ (eski sözlükte mevcut olan iki varyant teke düşürülmüş)
ara kararı > ara karar
ari dil > ari dili
gök küresi > gök küre
göz bağcı > göz bağıcı
göz bağcılık > göz bağıcılık
kanun koyuculuğu > kanun koyuculuk
mirî mal > mirî malı
müzik market > müzik marketi
oyun kuruculuğu > oyun kuruculuk
yasa koyuculuğu > yasa koyuculuk
5. Ülke adlarının bir kısmında ülke adı ve +lI eki getirilerek yeni halk adları getirilmiştir:
Not: Türkiyeli maddesi de vardı, ancak sosyal medyadaki tepkilerden uygulama ve siteden kaldırılmış. Baskılarda da sanırım, düzenleme yapılacaktır.
6. Uzun yıllardır kadının aşağılayan sözcüklerin kaldırılması istenmişti. Kurum bunların bazılarını kaldırmıştır. Kaldırılan sözcükler şunlardır:
eteği arı
eteği düşük
eteği temiz
eteğine eğri
eteğine pis
fettane
frijidite
genel kadın
kahpecik
kahpenin dölü
katır karı
kiralık kadın
kiralık kız
orospu yemeği
ortaya düşmek
Not: Tanımları sildim, çünkü kaldırılan bu sözcüklerin tanımını görerek sinirleri bozmaya gerek yok. Çok isteyene özelden atarım.
7. Kadınlarla ilgili bazı tanımlaya sahip sözcükler/tamlamalarda; ya "kadın" adıyla tanımlamalar silinmiş ya tanım tamamen kaldırılmış ya da "kadın" adı geçse de kısmen üslup yumuşamasına başvurulmuştur. Bunlar:
cadaloz
esnaf
fingirdek
fıkırdak
fındıkçı
fındıkkıran
hafif yollu
hayat kadını
hayat kadınlığı
kahpe
kaltak
kaynaşık
kirli
kırnak
kötü yola düşmek
müsait
namazsız
oynak
piyasaya düşmek
saçı uzun aklı kısa
serbest
sokağa (veya sokaklara) düşmek
sokak kadını
yollu
Not: Bunları da bir önceki madde gibi tanımlamalarını eklemedim. Tanımları isteyen olursa size atarım.
Devamını daha sonra atacağım.
Bu bilgileri veren "canuur" adlı Ekşi Sözlük'teki arkadaşa teşekkürlerimi sunuyorum. Kitabı almak isteyen 12. baskısını almalıdır. Kitap satıştan düzenlenene kadar (Örnek: Türkiyeli sözcüğü tepkisi) geri çekilmiştir.
Dönem isimleri büyük yazılır: Kayıp Yüzyıl, Taş Devri.
Bileşik sözcüklerde ikinci sözcük anlamını yitiriyorsa birleşik yazılır: İpucu. Aslında ipin ucu kastedilmemektedir. Ama ipin ucu kastedilirse ayrı yazılır.
Ham madde ikinci sözcük asıl anlamını koruduğundan birleşik yazılmaz.
"Bir takım" futbol takımından ya da benzeri bir şeyden bahsediliyorsa ayrı yazılır: X çok iyi bir takım.
Belirsizlik, çokluk anlamı varsa birleşik yazılır: Birtakım talihsizlikler yaşadık.
";" açıklama yapmak için kullanılmaz.
Coğrafi yer isimleri büyük yazılır: Güney Doğu Anadolu. Ancak bir yerin doğusu (kuzeyi, güneyi vs.) kastediliyorsa küçük yazılır: Türkiye'nin doğusu.
Yazımı karıştırılan bazı kelimelerin doğru yazımı: direkt
art arda
iddia
orijinal
çizgi film
alt yazı
ön yargı
söz gelimi
ana düşünce
sağ ol
hoşça kal
Özel ekler: ~şey herzaman ayrıdır.
~bağlaç olan ekler "da" "de"
"ta" "te" ye dönüşmez .
~ -sever eki alan her kelime bitişik yazılır. Örn:animesever
~Yapım ekleri -ardından çekim eki gelse de- kesme işaretiyle ayrılmaz sadece çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılabilir: Örn:Wanolu'lar(yanlıș)
Örn:Wano'lular(yanlış)
Örn: Wanolular(doğru)
kelimenin köku "Wano" dur. -lu yapım ekiyle anlamı değişmiştir.
~[et-, eyle- , buyur-, kıl-, ol-,] gibi yardımcı fiillerle kurulan sözcükler ayrı yazılır: Örn: def etmek
dipnot:eğer sözcükte ünlü düșmesi varsa sözcük yardımcı eyleme bitișik yazılır. örn: ” Hiç bir şeyi fethetmek istemiyorum. Ben sadece tüm okyanusların ..."
["fetih etmek" kelimesindeki -i- düşmüştür.]
Yanlış kullanılan iki kelime:
(Aleyh ve Leh) aleyh:olumsuz durumlar için kullanılır leh:faydalı durumlar için kullnılı
~Kaido'nun gökten düșmesi aleyhimize deği.
~Luffy'nin müttefik edinmesi bizim lehimize.
Aklıma gelenler şimdilik bunlar
İlkokul Türkçe öğretmenimiz yanlız ve yalnış kelimesini karıştırdığımız için şey derdi,
Yalnız yalınlıktan Yanlış yanılmaktan gelir.
Hayatım boyunca da bu dil bilgisi hatasını yapmamısımdır. Kelimelerin direkt olarak yazım doğruluğu yerine böyle biraz daha köküne inen yaklaşımlar daha çok hoşuma gidiyor.
tdk.gov.tr
tusbeyinli.com
